„Wszystkie Kościoły dla nawrócenia całego świata” – te słowa bł. ojca Pawła Manny, cytowane przez Ojca Świętego Jana Pawła II w encyklice Redemptoris missio.
Bł. Paweł Manna, ten, wydawało by się, zwyczajny i prosty włoski kapłan dokonał wielkich dzieł dzięki swojej miłości do Eucharystii i do Maryi. Papież Jan XXIII nazwał go nowym Kolumbem przedsięwzięć misyjnych. Urodzony 16.01.1872 r. w Avellino, na północy Włoch w 1872 roku, od zawsze pragnął być misjonarzem i głosić Chrystusa tym wszystkim, którzy jeszcze o Nim nie słyszeli. Po otrzymaniu święceń kapłańskich wyjechał na swoje wymarzone misje do Birmy.
Niestety poważna i wciąż pogłębiająca się choroba zmusiła go do powrotu do kraju. Jednak nawet wtedy o. Manna nie przestał być misjonarzem. Podróżując po Włoszech i innych krajach Europy, o. Manna poznał wielką ignorancję i obojętność chrześcijan na sprawy misji, czego przyczyną był fakt, że sami duszpasterze, zajęci własnymi problemami duszpasterskimi, zwykle niewiele się misjami interesowali. Postanowił on więc rozbudzać zainteresowanie misjami wśród kapłanów i ich gorliwość w zaangażowaniu na rzecz misji, aby dzięki nim rodził się i rozwijał misyjny zapał wiernych. Zaczął wydawać czasopisma misyjne skierowane do dorosłych, młodzieży i rodzin. Napisał ponad 20 książek o tematyce misyjnej zwracając się w nich szczególnie do kapłanów i kleryków i pragnąc rozbudzać w nich ducha misyjnego. Polecał im szczególne nabożeństwo do Matki Bożej mówiąc: „szczególnie w czasie długich podróży przesuwajcie paciorki różańca, rozsiewajcie modlitwy”.
Centralnym dziełem bł. Pawła Manny było założenie w 1916 roku, wraz z Gwidonem Maria Confortim, Związku Misyjnego Duchowieństwa. Jego zadaniem było zjednoczenie wszystkich kapłanów diecezjalnych działających na rzecz misji na całym świecie oraz wspieranie misji modlitwą i konkretną pomocą materialną. Ta nowa fundacja została złożona w opiekę Najświętszej Maryi Pannie, Królowej Misji i każdego roku w dniu 8 grudnia wszyscy jej członkowie odnawiać będą swoje poświęcenie się Najświętszemu Sercu Maryi. Rok później statuty tego dzieła zostają zatwierdzone przez papieża Benedykta XV. Po kilku modyfikacjach statutu Związek Misyjny Duchowieństwa zostaje uznany za dzieło papieskie i otrzymuje nazwę Papieskiego Dzieła Misyjnego Duchowieństwa. Po dwudziestu latach swojego istnienia jest już obecne w 23 krajach świata i zrzesza ponad 160 tysięcy kapłanów. Już trzy lata po swoim powstaniu dzieło to pojawia się w Polsce i osiem lat później obecne jest już we wszystkich polskich diecezjach gromadząc około 5000 kapłanów. Bardzo szybko o. Manna proponuje, by do tego dzieła należeć mogły też osoby konsekrowane – siostry i bracia zakonni oraz świeccy zaangażowanie w duszpasterstwo. Niestety na spełnienie się tego pragnienia o. Manny trzeba było trochę poczekać. Osoby konsekrowane zostają dopuszczone do Unii w 1949 roku, a świeccy w 1980. Ostatecznie dzieło to przyjmuje nazwę Papieskiej Unii Misyjnej.
Zadaniem Papieskiej Unii Misyjnej jest działanie na rzecz promowania świadomości misyjnej między kapłanami, zakonnikami, klerykami i świeckimi zaangażowanymi w duszpasterstwo. Unia dąży również do wspierania jedności pomiędzy wszystkimi chrześcijanami oraz zobowiązuje się do rozważania Pisma Świętego, by lepiej zrozumieć Boży plan powszechnego zbawienia i współpracować z nim, a także by widzieć własną historię życia i Kościoła w perspektywie uniwersalnej, światowej. Ostatnim, i jakże ważnym zadaniem PUM jest modlitwa o nowe powołania misyjne. Każdy z członków PUM zobowiązuje się do codziennej modlitwy w intencjach misyjnych, do ofiarowania za misje swoich cierpień i wyrzeczeń, do pogłębiania swojej formacji misyjnej przez czytanie książek i prasy misyjnej, do uczestniczenia w spotkaniach formacyjnych oraz propagowania PUM wśród innych. A wreszcie do składania, w miarę swoich możliwości, ofiar materialnych na rzecz misji. O. Manna zmarł w 1952 roku w Neapolu. Zapoczątkowane przez niego dzieło kwitnie i rozwija się do dziś.
PUM W POLSCE
Unia Misyjna Duchowieństwa (wcześniej Związek Misyjny Duchowieństwa) została powołana w Polsce, z siedzibą w Warszawie, już w 1919 roku. Dokonał tego kard. Aleksander Kakowski w wyniku zachęty kard. Van Rossum, ówczesnego prefekta Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. W 1924 r. Episkopat Polski na konferencji w Częstochowie uchwalił jej reorganizację i wprowadzenie do wszystkich diecezji. Na wniosek Episkopatu w styczniu 1925 r. bł. Antoni Julian Nowowiejski, biskup płocki, został przez wyżej wymienioną Kongregację mianowany dożywotnio pierwszym prezesem krajowym Związku Misyjnego Duchowieństwa.
Zjazdy odbywały się każdego roku, zwykle w Warszawie lub w Płocku, raz w Częstochowie i dwa razy w Poznaniu. W 1935 r. utworzono biuro, tzn. centralę krajową ZMD w Płocku. Organem prasowym były wydawane przez jezuitów w Krakowie „Misje Katolickie”. Związek, prowadząc działalność wydawniczą, opublikował m.in. Atlas misji katolickich oraz książki o. Pawła Manny: Za mało żniwiarzy i Misje a duchowieństwo.
W latach 1932 – 1939 odbyły się trzy Kongresy Misyjne ZMD: w Warszawie, Poznaniu i Wilnie. W 1939 r. ZMD liczył 10 060 członków, wśród których było 7 635 kapłanów diecezjalnych, 411 kapłanów zakonnych i 1 044 seminarzystów. We wszystkich 21 seminariach duchownych w Polsce były Koła Misyjne Kleryków.
Bł. abp A. J. Nowowiejski zmarł w maju 1941 r. w obozie zagłady w Działdowie. W październiku tegoż roku w tym samym obozie został zamordowany bł. bp Leon Wetmański, sufragan Arcybiskupa i sekretarz Związku Misyjnego Duchowieństwa.
W maju 1947 r. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary mianowała prezesem ZMD bpa Tadeusza Pawła Zakrzewskiego z Płocka. W odezwie do kapłanów z 1948 r. bp T. Zakrzewski pisał, że w sytuacji, jaka się wówczas wytworzyła, nie są powołani do wyjazdu na misje. Jednocześnie przypomniał, że Statuty zobowiązują członków Unii do: modlitwy w intencji misji, upowszechniania nauki o misjach, budzenia powołań misyjnych, budzenia zapału misyjnego w kazaniach, konferencjach, rozmowach, uaktywniania Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary, Papieskiego Dzieła Dziecięctwa Jezusowego i Papieskiego Dzieła św. Piotra Apostoła (ustawa z dn. 4 XI 1949 r. zawiesiła je w Polsce), a także do organizowania uroczystości misyjnych i werbowania braci kapłanów do ZMD.
W 1962 r. ks. bp Zakrzewski zmarł, w następnym zaś roku dyrektorem krajowym Unii został bp Jan Wosiński, sufragan diecezji płockiej. W związku z zaleceniem Soboru Watykańskiego II jednym z zasadniczych jego postulatów było utworzenie Komisji Episkopatu do Spraw Misji oraz odnowienie Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce.
Dotychczasowe struktury PUM w diecezjach ubogacił on strukturami zakonnymi. W 1966 r. zwrócił się do Wyższych Przełożonych Zgromadzeń Męskich w Polsce z prośbą o wyznaczenie w każdym zgromadzeniu promotora do spraw misji. Podobną prośbę skierował w roku następnym do Wyższych Przełożonych Zgromadzeń Zakonnych Żeńskich. Bardzo ważną strukturą dla animacji misyjnej stały się Komisje Misyjne przy Konsultach Wyższych Przełożonych Zakonów oraz Zgromadzeń Męskich i Żeńskich. Równocześnie została powołana w 1967 r. Komisja Episkopatu do Spraw Misji, która już na drugim posiedzeniu, w marcu 1968 r., podjęła uchwałę wznowienia działalności wszystkich czterech Papieskich Dzieł Misyjnych.
W 1970 r. bp Jan Wosiński został mianowany przez Kongregację Rozkrzewiania Wiary dyrektorem krajowym PDRW i PDPA, a w 1975 roku również PDMD. Według posoborowych Statutów PDM z 1980 r. wszystkie cztery Papieskie Dzieła Misyjne mają jednego dyrektora krajowego. Jednakże PUM była w Polsce nie tylko duszą pozostałych Papieskich Dzieł Misyjnych, ale zaraz po wojnie stała się też pomostem ich ciągłości historycznej i początkiem odnowy.